Når vi står på denne holmen, som ikkje er nokon holme lenger, for det har vorte laga veg over øra der det før var veg berre når det var fjøre sjø. Men i 1969 vedtok kommunestyret og legge ut området til friområde, da vart det også teki ut fjell ovanfor her, og fylt opp slik at holmen vart landfast. Heile Friområdet er 56 da. stort og omfattar holmen der det var 3 husmannsplassar og fleire naust. I tillegg til Holmen er også husa i «Ner-Håggån», også kalt «Sjø-Håggån», med.
Alt dette vart ein eigendom i 1901, når husmannen Mortinus Hjulstad kjøpte det. I 1918 tok sonen John og kona Hanna Elise over eigendomen.
Neste gong eigendomen kom for salg, brukte staten forkjøpsretten, slik at det vart friområde. Ner-Håggån leies ut til beite, husa skal no vissnok restaurerast (noko som er på tide) Resten av eigendomen kan almenheten nytte. Og her kjem kulturstien også. Det står ei opplysningstavle som fortel om kulturstien som går i begge retningar langs sjøen.
Ute på holmen var det 3 husmannsplassar sist på 1800 tallet. Inne i grunnmurane på ein av plassane (Jon-plassen), er det laga ein gapahuk. Jon var fiskar og fjøskar på Sundnes. Han og heile familien (mange born) flytta til Levanger i 1898. Men dersom dei som budde her for 120 år sidan, hadde sett oss som går tur her og nyter natur og livet kring oss, hadde det nok vanka komentarar som: Dagdrømmere, latstokker, giddeslause? Desse jordstykka som dei rydda og arbeide opp til dyrkajord i fritida, som for dei var naudsynte for å overleva, har no vorte «friarealer» for oss!
Da dei starta var det stor skog her. Men dersom vi er her ved fjøre sjø, ser vi store blatbunnsområder i strandsona som er like eins i dag som før. Kansje er dei endog vorte større? Det har runne mykje vatn ut i havet også her !
Dei grønne felta viser desse områda, som er samanhengande fra Sundnesleiret, Kvamsholman og til Undersåkerskjæret. I følge Naturbase fra Miljødirektoratet er heile området på ca. 1400 da. Og dette har til alle tider vore eit viktig område for sjøfugl. Forskjellig fugl til dei ulike årstider, men også nye arter har kome inn.
Det mest i øyefallende forandring i dag er dei store flokkane med Grågås og Kortnebbgås som det er flest av, men også Kvitkinngås og Canadagås er i hopetall. Desse kjem serleg frå Nederland og Belgia og mellomlander her før dei dreg til nordlegare plassar, serleg Svalbard, for hekking. I 2014 var det registrert 76000 kortnebbgjess som mellomlanda i Trøndelag.
Dei kjem vår og haust. Her finn dei mat i eit miljø dei liker. Og når dei har eti seg mette etter 2 til 3 veker dreg dei vidare. Dei kjem sist i april, og reiser som regel midt i mai. Desse høyrer til andefamilien. Hoa kalast: Gås. Hannen: Gasse. Fellesbenevnelse : Gjess. Men så har vi dei stabile fuglane her i andefamilien, og da serleg Ærfuglen. Her får han- og hofuglen navnet: «Ekall og E». Skilnaden på levesettet til Gjess og And kjem av at And dykker og svøm godt under vatnet, mens gåsa kan svømme, men ikkje dykke, men er ein framifrå flygar, difor dreg dei dit det ikkje er snø og is om vinteren for å finne mat. Men Ekallen og kjæringa dykker og fin mat på blatbunsområda her. Men midt i mars kjem det ein kjent fugel hit som det altid er moro og sjå, for da er våren i annmars. Kven har vel ikkje sett Tjelden ( med raud fota og raudt nebb?) Årets fugl! (2018)
På dei 3 Kvamsholmane er der fleire fuglearter som hekker. Derfor er 2 av holmane freda i hekketida. Den tredie er landfast ved fjøre sjø slik at reven kjem dit. Derfor hekker ikkje fuglane der, og freding der er unødvendig. Fredetida er frå 15/4 – 1/7, og da skal fuglane ha fred! Men også dei to freda holmene står no i fare! Dei siste åra har det bygd seg opp ein val også ut på dei, slik at rovdyr kan koma seg også dit for å plyndre egg og unger. Men farene kjem også luftvegen: Dei seinare åra har vi fått ein stor auke av ørn, hegre og stormåse som lever i «sus og dus» i hekketida. (Rovfuglar og rovdyr må fredast veit du!) Ærfugl og småmåsen får ikkje fostre opp ungar og bestanden av dei krymer veldig!
Før vart det sanka egg på holmane til matauke og for salg. Serleg til baking var egga gode. Derfor vart det solgt egg til bakarane i bygda. Men denne inntekta mista grunneigarane når væra vart freda. Og det går mange historier om folk som nattestid var og skulle sikkra seg nokre egg. Dette gjekk ikkje så bra altid, og det kunne bli både «sure» egg og «blaute» minner om turen. Dette var jo også inngripende i naruren, men eggsankinga vart avslutta etter eit par uker, og da la fuglane nye egg som fekk væra i fred og bestanden var stabil. Å gripe inn i nature er ikkje enkelt, anten ein er eggsankar eller byrokrat?
Kvamsholmane vart også nytta til beite for sauene. Men vart det tørrsomar vart det lite av både gras og vaten å finna. Derfor vart det slutt med det. Men det var no radig med gjerdinga der! Men no startar vi turen i kulturstien rundt Sundnesbukta. Når vi tar av vegen som går frå 755 og ned på Haugen friområde, kjem vi fobi der steinen til veg ut på holmen var utsprengt i 1970. På øvre side av stien er det kulturbeite til ungdyr. Her veks det edellauvtrær av fleire slag, serleg er hassel i øyefallende. Spesielle planter er skogskjegg. Beitet høyrer Hjulstad østre til. Gården ligg lenger opp, ved riksveg 755. Garden vart flyta i 1848 dit den ligg i dag, av første distrikslegen i nordre Innhered, Ivar Winfeldt Buch, som budde der til i 1855. Han bygde ei flott stuelån med tilhørende hageannleg som kunne ein distrikslege være verdig. Før låg begge Hjulstadgårdene på høgda der Hjulstad vestre (øvre) ligg i dag.
Når vi går vidre kjem vi opp på Hjulstadskjæret. Her er det benker, og eit storslått overblikk av vekselvis sjø heilt opp til skjæret, eller tørrlagt sjøbotn fleire hundre meter bortetter. Avhengi av tidevannets stilling. Men mellom full flo, til det er full fjøre går det 6 timer og 12,5 minutter. Kan hende blir det lenge og sitte, men her er forandringa merkbar også på kortare tid. Hugs normalt er det ca. 2,5 høyde meter i skilnad på havnivået her. Men når det er nymåne og fullmåne blir skilnaden kansje over 3 meter. Dette er det sol og månes nærhet til jorda som påvirker med sin tyngdekraft.
Men andre stader på kloden kan skilnaden koma opp i 15 meter. Men også her på berget kan «springfloa» by på problemer når vi skal fortsette vår vandring. «Springflo» blir det når det er «utavær» (vestavind), og fullmåne eller nymåne. Klokka 12 kan sjøen da koma så høgt at den flaumer over første del av stien. Men det står på berre eit par timar så renn sjøen ut att og leira vert tørrlagt att. Størst er fjøra kring påsketider, og langfredag har langfjøre sa dei før. Men «springfloa» er oftast om hausten. Nei, her må ein fylja med almanakken om ein skal koma vidare. Og rundt heile bukta er det 1,5 km. Så gjer Dere klar til neste «vandring.»
Vandring del 1: 1. Vangshylla
Langs stien har det foregått mye spennende opp gjennom tida. Nils Undersåker forteller i denne artikkelserien om selvopplevde hendelser og gjenfortalte historier om folk og hendelser langs stien. Svein Jørum har illustrert mange av artiklene. Vi startar frå Vangshylla. Den personen eg først og frems tenker på da, er Georg Voldseth. Mitt første møte med […]
Vandring del 1: 2. Husmannsplassane
Frå Vangshylla tek vi gamlevegen, som vart laga først på 1800-tallet og vart brukt fram til 1930, da det vart ny veg til Vangshylla. Vidare opp bakkane til Dalenget. Her kjem vi dit husmannsplassen ”Lisa-råa” låg. Før vi fortsett, skal vi sjå litt på historia til husmannsplassane generelt. Før år 1720 var det svært få […]
Vandring del 1: 3. ”Gælnværsnatta”
Når vi tek vegen som går mot Rotvold, kjem vi dit ”Sjøbakken” låg. I 1875 var smeden Peder Sveinsson og Jakomina Jonsdotter plassfolk der. Dei fekk ei dotter, og navnet Jakomina likte dei så godt, at dei kalla dotter si og for det. I 1891 vart ”Sjøbakken” nedlagt som husmannsplass. Vi vandrar vidare til ”Syvsvedalen”. […]
Vandring del 1: 4. Bjønndrapet
I dag går vi fra Sysvedalen, over Bjønndalen, utover ”Halleran” mot Sjøbygda (Forsgrenda). Det som er spesielt med stien her, er at det er einaste leia ein kan kome fram i dette terrenget. Etter å ha passert hyttefeltet på Rotvold, kjem vi til ein lysning som ein gong har vore dyrkajord, ”Rotsveet”. Det ligg i […]
Vandring del 1: 5. Bedemannen
Når vi har fortært nistepakken oppe på ”Høghallaren”, starter vi opp att. No går stien langs ein fjellskrent med ei ur under. Vi får tru det går betre med oss enn med ein kar frå Sjøbygda som hadde vore på Vangshylla eit ærend. Der hadde han fortært sterke saker, og ballansen var vel heller dårleg, […]
Vandring del 1: 6. Sjøbygda
– eigentleg er dette to grender: ”FORRSGRENDA” – som på 1800tallet hadde 6 heimar, i dag er det 3 som er fast busett. ”ULVINBAKKEN” – der var det også 6 heimar på 1800tallet, men i dag er det berre ein plass som har fast busetting. Men i begge grendene er det fleire sommarhus. I Ulvinbakken […]
Vandring del 1: 7. Mat og vær !
Ved stien mellom Sjøenget og Mariaplassen står det ein lund med store almetrær. Går vi attende i tid – før 1800,var alm nærmast eit ”hellig ” treslag. Eit gamalt ordtak sa:”Eit almetre er meir verd enn heile skogen.” Grunnen var nok at barken på alm var ein viktig ingrediens når dei laga barkebrød. Furubark var […]
Vandring del 1: 8. Året er 1705, ein søndag først i mai
Peder Råen og kona, plassfolket på Rå (eller Råa som dei sa)kjem gåande på stien over berga frå Sjøbygda til Rå. Dei går kveldstur for å sjå og lukte våren her. For da som no – over berga her når blåveis og kvitveis står som ein skog – får du eit «vårkikk», av og nyte […]
Vandring del 1: 9. Rostadsjøen – Alle’en – parken
I 1823, da Massi Olsdatter Rostad gifta seg med Jørgen Richter, stod det 3 tre i hagen på Rostad. Ei rogn som ho hadde planta som barn, ei osp og ei selje. Sidan vart det fylt på mange hundre lass med jord i hagen og på berga nedafor. Det vart planta ei mengde med tre […]
Vandring del 1: 10. ”Plasskaillan”
Når du har fått med deg det som står på oppslagstavla på Rostad tek du stien ned mot Rostadbakkan. Her gjekk husmennene til og frå arbeid på gården. Her gjekk ”krøttera” når dei skulle på beite, og her går du for å sjå og høyre. Rostadbakkan besto av ein liten koloni husmansplassar. Maria Hegdal Valberg […]
Vandring del 1: 11. Husmannens levekår
Vi er fortsatt i Rostadbakkan, nærare bestemt i Nerbakken. Den 5. april 1836, underskreiv (med iholden penn) Jakob Pedersen Rostadbakken, husmannskontrakt med Jørgen Richter, på at han skulle få overta halvdelen av plassen som Peder Jakobsen (faren) hadde, under visse forpliktelser: Han skulle betale 5 Speisidaler i årleg leie. Det skulle være forsvarleg gjærde rundt […]
Vandring del 1: 12. Industrieventyret på Rostad
Har du hatt det triveleg i ”Kveinbua”? Det var der vi skiltes sist. Du har nok høyrt vatnet som renn i bekken like bortanfor, (Kvernbekken) og så har du vel sett på den flotte ”Kveinhusmuren”, som var grunnmur for ei kvern, dreve av vatnet i bekken. ”Kveinhusmuren” er den einaste synlege rest av det som […]
Vandring del 1: 13. Dei siste plassfolka
Når vi går stien frå ”kveinbua”, forbi der saga sto, kjem vi gjennom eit plantefelt med furu. Kjem vi i august er furuplantene omkransa av rosa blomster som går over i purpurrau farge. Det er Geitramsen som dekorerer vår vei. Så kjem vi dit husmannsplassen Kvernbakken låg. Kring 1820 rydda Petter Kristian Brunech denne plassen. […]
Vandring del 1: 14. SKREDDAREN.
Når vi går gammelvegen frå Hegdalsness, forstår vi dette var berre ein kjerreveg. Men når første bakken er unnajort, kjem vi til ei lita slette: ”Haugabakken”, dette var storåkeren i ”Nausthaugen”, ein husmannsplass litt lenger fram. Siste plassfolka her var Olive og Sivert Jørginus Arntsen. Sivert, f. 1836, for rundt på gardane og sydde kleda. Han tok 2 kroner for å sy ein dress. Når skreddaren kom måtte kjøkenbordet være ledig, for han sat oppå bordet når han sydde.
Vandring del 1: 15. Siste etappe
Vi går langs åkerkanten ned mot Hegdals-skjæra. Her stod det laksenot før, men no står det berre eit par jarnteiner utpå skjærspissen som var brukt til og feste landgarnet i. Men fint er det her bortover svaberga, der stien snor seg mellom einerbuskane. Dette har dei nok sett dei som har hytter her og. Ei […]
Vandring del 2: 1. Brennvinsbøtta
Vi har no forlenga kulturstien Vangshylla – Undersaker, til Håggåholmen. Vi skal no vandre den nye leia, fra det ene friområdet til eit anna: Simastøa – Haugen. Også her skal vi stoppe opp når vi passerer severdigheter av gamal og ny dato. Ved parkeringsplassen i Simastøa er det kartoppslag over kulturstien begge leiene. Det var […]
Vandring del 2: 2. Eit «karsleg» kvinnfolk.
Det første kulturminnet vi møter når vi starter på ”Sjøbakkin”, er Naustjale. Det var to plasser som heitte det. Den eldste låg nærmast sjøen. I 1850 fekk Ola Sivertsønn og kona Olava rydde seg husmannsplass her. Det var søstra til Ola, Beret som var gardeigar. Ho var enke, og såleis hadde ho nok bruk for […]
Vandring del 2: 3. Lin-fiskarane på leira
Vi tek av frå ”Sjøvein” til høgre, da passerer vi der ”Asphaugen” låg. Dette var husmannsplassen som Sivert Larson og kona Ingeborg Anna Jystad fekk feste på i 1850, av mora, Beret, og stefaren Falkor. Dei hadde to døtre, Anna Bergite og Jonetta. Plassen dei rydda var forholdsvis stor for dei hadde ku i tillegg […]
Vandring del 2: 4. «Storfossen»
Vi går langs elva eit stykke oppover til det kjem ei bru over elva. Eit lite stykke lenger opp er det ein foss,”Storfossen”. Elva som renn her, samlar vatn frå fleire grender her på Utøy. Derfor har elva mange navn: Hoinsåkervlva som den heiter her, deler seg like ovafor fossen. Der er det Kvamselva som […]
Vandring del 2: 5. Om folk og skatter på «Hølma»
Når vi fortsetter vår vandring, og passerer fleire fritidshus, ser vi Kvamsholmen. Den er nok den eldste av husmannsplassane på Kvam. Den er nevnt alt i 1701, men er nok mye eldre. Her har det vori aktiviteter av mange slag i dei ulike tider: Fisket har vore dreve herfra til alle tider, kaiannlegg, saltutvinning, gårdsbruk, […]
Vandring del 2: 6. Stor-drivarn Anton
Når vi er på Kvamsholmen, kjem ein ikkje unna ”Gamel – Hauberin” og sagbruket der. Dette var i den tida storindustri. Derfor må eg fortelle litt om denne mannen som fekk til så mye.
Vandring del 2: 7. Om salt og hårde tider
Når vi går frå Kvamsholmen, kjem vi forbi der det har stått ei saltbu. Nede ved sjøen er det ei grop i terrenget der sjøen renn inn når det er stor flo. Der demte dei att slik att sjøen vart verande der.
Vandring del 2: 8. Skogsvandring
No skal vi vandre i fint og fredfullt skogsterreng på fine stier, der gran er det dominerande treslaget i forskelige utviklingstrinn. Fra spirende granfrø, plantefelt til hogstmoden skog. I ei tjønn fins det amfibier, i tretoppane syng fuglane og mellom trea leikar rev og hare ”sisten”, du må berre gå varsamt, sjå og lytte så opplever du alt.
Vandring del 2: 9. Røvika eller Revika ?
Når vi går frå Kvilbua og Markaplassen kjem Revika som det blir sagt, eller Røvika som det skrives, til syne. Første gong ein finn garden omskrive er i 1490, da omtalt som Rørwiik.
Vandring del 2: 10. Ørsebekken og Havet
Vi satte oss på ein benk i forrige vandring. Hustuftene etter husmannsplassen Øssebekken, som det seies til dagleg, ligg på sletta nedafor her. Når vi no sit her, skal eg fortelle litt om denne plassen. Navnet kjem truleg av ”aur” (ør), grusør i utløpet av Havelva. I 1865 dreiv Lorns og Margrete denne plassen. Lorns […]
Vandring del 2: 11. Holmen eller ?
Holmen, som ikkje er nokon holme, for den er jo landfast, men det er i nyare tid det er laga fylling så ein kan koma over om det er flo sjø. Men den har fleire navn: Haugen friområde, Volholmen, Hjulstadholmen,Jonholmen og Håggåhølmin.
Vandring del 3: 1. Håggåholmen
Ute på holmen var det 3 husmannsplassar sist på 1800 tallet. Inne i grunnmurane på ein av plassane (Jon-plassen), er det laga ein gapahuk. Jon var fiskar og fjøskar på Sundnes.
Vandring del 3: 2. Sundnes
Da fortsetter vi vår vandring. For lettare å koma ned av berget er det laga trapper ned på volden. Og over Volelva er det bru. Litt lenger fram låg det 2 husmansplassar for 100 år sidan. Det var Reina (Vollen) og litt nedafor Vol-voln.
Vandring del 3: 3. Sundnesnesset
No fortsetter vi turen langs fjæra. Mellom åkerkanten og flomålet ser vi fleire planteslag som trives her i overgangen mellom sjø og land: Som ulike strandengtyper, bl. a. saltsivengler og driftvoller. Lenger ut finnes salturt og havgras.
Vandring del 3: 4. Sundnesnesset – Jægtvolden
No fortsette vi opp over Sundnesnesset. (Litt pussig namn dersom ein går til tydinga av namnet Sundnes: Det søndre nesset. Da vert Sundnesnesset: Søndre ness nesset!)
Vandring del 3: 5. Sundneshamna
Når vi går frå Jægtvolden tar vi stien mot Sundneshamna. Dette var leia dei gjekk når dei skulle på handel eller skulle ut å reise med «dampen».
Vandring del 3: 6. Sundneshamna mot Straumen
«Hamnavegen» går frå Sundneshamna, forbi Sundnes og endar i riksv. 755. På dagens bildet ser vi i forgrunnen dei to kaiene og småbåthamna. I midten gamelkaia med lager-huset, i dag er det Stornes rederi som eig denne.
Vandring del 3: 7. Straumen
Når vi sit her på benken som minner om eit vikingeskip, går tankane lett attende i tid. Går vi berre 50 år attende, var det nytte-trafikk her på sjøen, særleg til Sundneshamna. Går vi enno 50 år attende, var det stor trafikk av jekter som frakta kalk frå Straumen.